Leren van Denemarken, waar woningbezitters zelf eigenaar van het warmtenet zijn
Inspiratie artikel uit: Vakblad Warmtepompen (ingekort)
In plaats van met individuele warmtepompen worden de meeste woningen in Denemarken verwarmd via collectieve hoogtemperatuur-netwerken. Bijzonder hieraan is dat woningbezitters zelf eigenaar zijn van het netwerk waarin ze deelnemen. Dat is ook een voorwaarde voor gunstige overheidsfinanciering, samen met duurzame opwekking, waarvoor vooral warmtepompen worden gebruikt.
Verdampers van de warmtepomp in de Deense plaats Rørvig. De warmte wordt geleverd aan 244 woningen.
In Denemarken worden 1,7 miljoen woningen, oftewel 64 procent van de totale woningvoorraad (cijfer van 2019), verwarmd via een collectief hoogtemperatuur-warmtenet (HT), wat bij ons vaak stadsverwarming wordt genoemd. Een deel van deze netwerken, waar water met temperaturen van 70 tot 85 °C doorheen stroomt, stamt uit de tijd dat warmte nog vooral met fossiele brandstof werd gemaakt. Dat gebeurt echter niet meer; de nieuwere netwerken worden meestal gevoed met warmte van een warmtepomp, en in mindere mate van een biogasinstallatie. De oudere netten stappen geleidelijk over op deze duurzame bronnen.
Bewoners zijn eigenaar
Nederland kent natuurlijk ook stadsverwarming, maar anders dan in Denemarken is het niet gangbaar om wijken met een centrale warmtepomp te verduurzamen. In plaats daarvan wordt vaak een warmtepomp in individuele woningen geplaatst. En waar stadsverwarming in Nederland in handen is van energieleveranciers, zijn in Denemarken de bewoners van een wijk zelf eigenaar van het collectieve verwarmingssysteem. Dit wordt door de overheid gestimuleerd; alleen projecten waarvan de gebruikers eigenaar zijn, komen in aanmerking voor een gunstige overheidslening. Een andere voorwaarde is dat de warmte duurzaam wordt opgewekt. Voor een centrale gasketel wordt dus geen financiering verleend, maar wel voor een warmtepomp of biovergister.
Warmteleveranciers zonder winstoogmerk
“Het doel van het collectieve eigendom is om warmte te produceren, niet om geld te verdienen”, legt Casper Christiansen uit. Hij is Business Development Manager Heat Pumps bij Advansor in Denemarken, en als leverancier van warmtepompen goed op de hoogte van collectieve systemen in zijn land. De warmteleveranciers zijn een soort stichtingen, er is geen winstoogmerk. Ze worden verder als gewone bedrijven gerund, met twee tot tien medewerkers in dienst. “Het voordeel is dat bewoners niet hoeven te investeren in een warmtepomp. Ze moeten wel betalen om aan de wijkverwarming deel te nemen, maar de kosten daarvan zijn aantrekkelijk.”
CO2-warmtepomp behorend bij de verdampers van de openingsfoto, voor 244 woningen in de Deense plaats Rørvig.
‘Goedkoopste manier’
Omdat zijn eigen woning is aangesloten op een collectief systeem is Christiansen ook vanuit de gebruikerskant ervaringsdeskundige. Om een indruk te geven: hij betaalt 8 eurocent per kWh. Voor een woning die anders 1.200 m³ gas per jaar zou verbruiken, komt dat neer op 960 euro per jaar. Daar komen nog vaste kosten bij. Die zijn afhankelijk van de oppervlakte van de woning. In totaal betaalt Christiansen, met een woning van 130 m², zo’n 2.000 euro per jaar. “Wijk- of stadsverwarming is naar mijn mening in Denemarken de goedkoopste manier om woningen te verwarmen en van warm tapwater te voorzien”, zegt de Deen.
Dorp als praktijkvoorbeeld
Om zijn bewering dat een HT-warmtenet aantrekkelijk is voor bewoners te onderbouwen, noemt Christiansen als voorbeeld een project waarbij hij vorig jaar professioneel betrokken was. Het gaat om een dorp met 250 woningen, waar nog geen warmtenet lag. De woningen waren daarom voorzien van eigen verwarmingssystemen, zoals oliebranders en warmtepompen “De eigenaren konden zelf besluiten of ze wilden deelnemen. Nadat het project was voltooid, deed 90 procent van de woningeigenaren mee. Voor de overige 10 procent bleek vooral een nieuwe warmtepomp het struikelblok te zijn.”
Platenwisselaar in de woning
Bij een HT-warmtenet wordt in de aangesloten woning een kleine platenwisselaar geplaatst. Daarin wordt de warmte van het net overgebracht op het interne net van de woning. Een pomp zorgt voor de circulatie van het water. Verder is er een meter die de hoeveelheid opgenomen warmte in kWh registreert. De stimulans om energie te besparen blijft groot, immers: hoe minder kWh’s, hoe lager de rekening.
Energieverlies in leidingen
Een nadeel van HT-warmtenetten is het energieverlies in de leidingen: hoe langer de leiding, hoe groter het verlies. Christiansen: “Om die reden moeten woningen niet te ver van elkaar staan. Ik zie projecten voor duizenden woningen met een warmtepomp met een groot vermogen. Daar kan het warmteverlies vrij groot zijn. Ik geloof daarom meer in kleinere, decentrale warmtepompen van ongeveer 1 MW voor een paar honderd woningen, waar ze dichtbij geplaatst kunnen worden. Dat zorgt voor minder warmteverlies in de leidingen. Woningen buiten dorpskernen kunnen sowieso niet worden aangesloten.”
Bufferen bij lage stroomprijs
Tegenover het nadeel van warmteverlies in de leidingen staat volgens Christiansen een belangrijk voordeel. “Er kan een buffertank bij de collectieve warmtepomp worden geplaatst. Het water daarin wordt door de warmtepomp verwarmd als de elektriciteitsprijs laag is. Als de prijs de volgende middag hoog is, kan de warmtepomp worden afgeschakeld en worden de woningen vanuit de buffer verwarmd. Daarmee kan fors op energiekosten worden bespaard.” De grootte van de buffertank wordt volgens Christiansen aangepast op de hoeveel energieopslag die gewenst is. “De trend is dat de buffertanks steeds groter worden, want het geeft veel flexibiliteit.”
Rioolwater als bron
Een andere trend in Denemarken is om warmtepompen bij waterzuiveringsinstallaties te plaatsen. Daar kan relatief veel energie uit het warmere rioolwater worden gehaald. “De installaties bevinden zich vaak aan de rand van een dorp, met als bijkomend voordeel dat daar veel ruimte is, wat aantrekkelijk is voor de plaatsing van een warmtepomp.” Desondanks zijn de meeste warmtepompen voor wijkverwarming lucht/water-warmtepompen die de energie uit de buitenlucht halen. Volgens de Deen zijn er ook projecten waarbij de warmtepomp gecombineerd wordt met een windturbine en/of zonnepanelen. “Dit soort combi’s zorgt voor de laagste energiekosten.”
Van inspiratie naar maatwerk oplossing?
Kennis delen is fantastisch. Want zo komen we samen verder. Dit voorbeeld van Denemarken bevestigt onze visie op gelijkwaardige betrokkenheid met vertrouwen als basis. Lees meer over onze visie op beheer van onderhoud. Of neem vrijblijvend contact op voor een kop koffie en een goed gesprek.
